LEON BARSZCZEWSKI

Ur. Warszawa 10 lutego 1849 – zm. Częstochowa 22 marca 1910
Niezwykły podróżnik i badacz Emiratu Bucharskiego, odkrywca wielu białych plam na mapach Azji Środkowej, wielki przyjaciel Tadżyków i Uzbeków, odkrywca starożytnej Samarkandy i jej niezwykły dokumentalista, wybitny glacjolog i niepospolity fotograf.
Leon Barszczewski urodził się Warszawie, był synem Szymona i Adelajdy Nowickiej. Rodzina ojca wywodziła się z miejscowości Jemieliste z okoli Suwałk, skąd również pochodził stryj Leona, Jan Barszczewski, dziadek znanej warszawskiej aktorki Elżbiety. Leon miał sześciu starszych braci (którzy za udział w Powstaniu Styczniowym a to zginęli w twierdzy szliselburskiej, a to zostali zesłani na Syberię i ślad po nich zaginął) oraz siostrę Marię zamieszkałą w Czerkasach na Ukrainie, która po przedwczesnej śmierci rodziców zajęła się wychowaniem najmłodszego Leona.
Od dzieciństwa marzył o podróżach, interesował się przyrodą, która go otaczała, pewnego lata nad brzegiem Dniestru znalazł „terakotowego bożka”, innym razem najróżniejsze „stare skorupy” ale nikt z dorosłych nie potrafił wyjaśnić mu ich pochodzenia.
W wyniku represji popowstaniowych, zgodnie z ukazem carskim, jako sierota został skierowany do szkoły kadetów w Kijowie. Na egzaminie końcowym zapytany o „bunty Polaków” ujął się honorem, co niemalże spowodowało relegowanie go ze szkoły. W konsekwencji, zaledwie w stopniu junkra został skierowany do Szkoły Piechoty w Odessie, którą ukończył w 1869 r. Po uzyskaniu stopnia oficerskiego rozpoczął służbę w Guberni Chersońskiej i Besarabii. Tam dzięki kursom pułkowym zdobył umiejętności w wielu rzemiosłach jak kucharskie, stolarskie, krawieckie, sanitarne, kowalskie czy szewskie, tak mu później potrzebne w jego licznych wyprawach. Uczył się i opanował wiele języków obcych, między innymi również sanskryt, który pozwolił mu odczytywać w przyszłości napisy odkrywane w trakcie badań archeologicznych. W 1874 r. zgłębił również tajniki fotografii u znanego wówczas malarza akwarelisty i fotografa Mikołaja Osipowa.
W 1876 r. Leon Barszczewski, na własną prośbę, został skierowany wraz z pułkiem, którym dowodził, do Emiratu Bucharskiego, terytorium nowo przyłączonego do Rosji, by tam poświęcić się swej prawdziwej pasji i życiowemu powołaniu – obserwacjom przyrodniczym i etnograficznym. Z Samarkandy, gdzie przebywał z górą dwadzieścia lat przedsięwziął wiele wypraw czy to o charakterze militarnym czy typowo naukowym.
Geograficznie terenem jego badań były dorzecza Zerawszanu, Amu-Darii, Fan-Darii, Iskander-Darii, góry Hissarskie, Zerawszańskie, Tien-Szan, lodowce Pamiru a nawet miejscowość Mazar-i Szarif w Afganistanie. Ustanowił wiele nazw na tych terenach m. in. przełęcz św. Anny na cześć swojej córki a jeden z lodowców na jego cześć nazwano lodowcem Barszczewskiego. Był członkiem lub kierownikiem przeszło dwudziestu wypraw naukowych, w których brali udział badacze rosyjscy i francuscy m. in. J. Jaworski, A. Bobriński, J. Chaffanjon czy P. Bonvalot. W czasie swoich wypraw prowadził obserwacje geograficzne oraz badania botaniczne, antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i geologiczne. Odkrył kilkadziesiąt złóż bogactw naturalnych: kamienie szlachetne, rudy metali, pokłady złota, srebra i węgla kamiennego, złoża ropy naftowej. Jego zbiory botaniczno-archeologiczne dały początek muzeum w Samarkandzie. Niezwykłe zdjęcia ilustrujace wyprawy otrzymały najwyższe wyróżnienia na wystawach fotograficznych w Paryżu w 1895 i w Warszawie w 1901.
Leon Barszczewski został doceniony jako naukowiec, przyjęto go w poczet członków Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Towarzystwa Przyrodników w Moskwie. Władze rządowe również go doceniły, zaproponowano mu w 1896 r. przejście na prawosławie, co wiązało się z rychłym awansem w armii (w 1893 r. na 1164 generałów w armii rosyjskiej było 914 prawosławnych, 172 protestantów, 63 katolików). Jego telegraficzna odpowiedź brzmiała: „Nie zgadzam się na przyjęcie prawosławia. Jestem Polakiem i katolikiem”. Fakt ten spowodował, że został natychmiast odwołany z Samarkandy i „zesłany” (buchachachaaa!) do pułku stacjonującego w Siedlcach.
Powracał jeszcze do Azji m. in. jako uczestnik wyprawy, poszukującej monolitu na sarkofag dla cara Aleksandra II. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej na Dalekim Wschodzie, a w 1906 r. w stopniu pułkownika otrzymał upragnioną emeryturę. Poświęcił się bez reszty ufundowanej przez siebie w 1904 r. Szkole Handlowej dla dziewcząt w Siedlcach (obecnie Liceum im. Królowej Jadwigi), której przełożoną została, niespełna dwudziestoletnia, jego córka Jadwiga.
Podróżował po Europie, zwiedzał Alpy Szwajcarskie i Francuskie, tamtejsze lodowce ... i tęsknił:
„... myślą uciekam do moich kochanych lodowców azjatyckich. Piękniejszych nie ma nigdzie. Marzę o odwiedzeniu raz jeszcze tych wspaniałych olbrzymów”.
Tych marzeń nie zdążył zrealizować. O jego tragicznej śmierci donosiła „Gazeta Częstochowska” w marcu 1910 r. Po niesłusznym oskarżeniu o sprzeniewierzenie pułkowych pieniędzy, pojechał wyspowiadać się do Częstochowy i zginął śmiercią samobójczą. (W 1995 r. po kradzieży pomnika z mogiły Leona Barszczewskiego na Kulach w Częstochowie jego prochy zostały przeniesione do Warszawy i spoczęły w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim).
Dewizą życia Leona Barszczewskiego było: „Wszystko można pokonać na świecie dobrym słowem i serdeczną prostotą, nie zaś dumą i pychą”.
W 1880 r. Leon Barszczewski ożenił się z Ireną Niedźwiecką (córką Wiktora i Anny Schilder von Schulder), która odwiedzała w Taszkiencie swoich braci (Juliana i Michała) zesłanych tam na przymusowe osiedlenie po odbyciu kar więzienia na Syberii. Leon i Irena byli małżeństwem tylko 10 lat, Irena zmarła 27 listopada 1890 r. w Samarkandzie osierociwszy pięcioro małych dzieci (po jej śmierci wychowaniem dzieci zajęła się kuzynka, Leontyna Seweryn). potomstwo Barszczewskich to kolejno: Wiktoria (wyszła za Władysława Seweryna), Jadwiga (za Zygmunta Michałowskiego), Irena (za Tomasza Rudnickiego), Anna (za Stefana Strojeckiego) i jedyny syn Leonard (zmarł tragicznie w 1915).
/zebrał red. Andy/
Będą fotki.